سفره قلمکار ممتاز اثر عطریان طرح 23 سایز 100 × 100 سانتی متر

دلیل نام‌گذاری هنر قلمکار به این نام  به نحوه تولید و نقاشی پارچه در ابتدای پیدایش این هنر برمی‌گردد. در آن زمان با استفاده از قلم‌مو نقوش مورد نظر را روی پارچه ایجاد می کردند. اما به دلیل صرف وقت زیاد، قیمت بالا و همچنین یکسان نبودن محصولات، قلمکاران به فکر طراحی و ساخت مهرها برای ایجاد نقوش افتادند. این هنر پیشینه‌ی پرفراز و نشیبی دارد. در گذشته با نام «چیت‌سازی» مشهور بوده و گسترش و اوج آن به دوره صفوی خصوصا در زمان پایتختی اصفهان برمی‌گردد. نقش‌های استفاده شده در قلمکار از گذشته همان نقش‌های استفاده شده در فرش ایرانی هستند.

در مرحله اول طرح مورد نظر را روی چوب اجرا می‌کنند و سپس به حکاکی نقوش به صورت برجسته و فرورفته می‌پردازند. برای ساخت قالب‌ها و مهرهای قلمکار معمولا از چوب‌ درختان گلابی یا زالزالک استفاده می‌شود. به این دلیل که این نوع چوب‌ها خاصیت شکل‌پذیری، ضربه‌پذیری زیاد و همچنین دوام بالایی دارند. مهرهایی با نقوش ریز و ظریف را از چوب درخت زالزالک می‌سازند و مهرهایی با طرح درشت را با چوب درخت گلابی. بعد از کنده‌کاری نقوش روی چوب، هنرمند قلمکار با اضافه کردن یک دسته که در پشت مهر قرار می‌گیرد می‌تواند طرح مورد نظر را روی پارچه پیاده کند.

برای تولید سفره‌های قلمکار از پارچه‌های پنبه‌ای، کتانی و گاهی ابریشمی استفاده می‌شود. قبل از چاپ، پارچه‌ها را اندازه‌های مختلف برش می‌زنند و لبه‌های پارچه را در اصطلاح «ریشه‌تابی» می‌کنند. مرحله بعدی «دندانه کردن» پارچه است. این مرحله معمولا کنار رودخانه انجام می‌شود. دندانه کردن پارچه برای جذب بهتر رنگ و همچنین خوش‌رنگ‌شدن پارچه‌ی زمینه انجام می‌شود. بعد از خشک‌شدن پارچه‌ها در هوای آزاد، زمینه‌ی مناسب برای چاپ قلمکار حاضر می‌شود.

در مرحله طراحی رنگ‌ها تفکیک می‌شوند و برای هر رنگ قالب مخصوص ساخته می‌شود. استادکاران معمولا از چهار رنگ اصلی در این هنر استفاده می‌کنند. رنگ‌های سیاه، قرمز، آبی و زرد و گاهی رنگ‌های فیروزه‌ای یا حتی صورتی و بنفش. خطوط اصلی طرح به رنگ سیاه و در اولین مرحله‌ چاپ می‌شود و بعد از آن رنگ‌های دیگر به پارچه اضافه می‌شوند. به این صورت که رنگ سیاه خطوط اصلی طرح را مشخص می‌کند و رنگ‌های دیگر فضای خالی بین خطوط را پر می‌کنند و به این صورت طرح نهایی مشخص می‌شود. بعد از رنگ سیاه، رنگ‌های آبی و قرمز روی پارچه مهر می‌شوند. در آخرین مرحله رنگ زرد یا اخرایی به طرح اضافه می‌شود و رنگ تکمیل‌کننده‌ و نهایی چاپ قلمکار روی پارچه است.